Etykietologia whisky – jak czytać etykiety whisky / whiskey

W przypadku whisky blended wiek na butelce oznacza, że najmłodsza whisky użyta w mieszance ma 12 lat. Popularny Ballantines 12 YO zawiera 40 (tak, czterdzieści) różnych gatunków single maltów, które mogą być w różnym wieku, ale najmłodszy z nich ma 12 lat.

Im wyższy wiek whisky widnieje na etykiecie, tym lepszy trunek?

W zasadzie powinno tak być: podczas leżakowania w beczce zachodzi wiele procesów chemicznych, które sprawiają, że smak i aromat whisky łagodnieją i stają się bardziej złożone. Z przezroczystej barwy i gryzącego zapachu po latach whisky przyjmuje kolory od słomkowego do ciemnobursztynowego oraz nieskończoną liczbę zapachów i smaków.
Jednak jednoznaczne stwierdzenie, że starszy wg etykiety trunek jest lepszy jest nieuprawnione:

- whisky mogło leżakować w beczkach o różnej "historii" - różne trunki mogły być w nich wcześniej przechowywane. Na etykiecie można znaleźć informację, że dana whisky dojrzewała np. w kombinacji beczek po sherry Oloroso i Pedro Ximenez, albo była finiszowana (wood finish) w beczkach po maderze, porto, sherry, rumie, calvadosie, czerwonym winie lub w beczkach mocno wypalanych. Najczęściej "zatrudniane" są beczki po Bourbonie, które nadają złocistą barwę i aromaty miodu, wanilii i kokosa, drugie pod względem użycia są beczki po sherry, nadające whisky piękną, ciemną barwę, aromaty suszonych owoców, kawy, czekolady i przypraw.

- ze względu na fakt, że na etykiecie podaje się wiek najmłodszego składnika może się zdarzyć, że pozostałe są bardziej "znamienite". Obrazuje to przypadek The Islay Malt 9YO, wypuszczonej przez Cadenhead’s. Większościowym udziałowcem tej whisky był szacowny ponad 30-letni Ardbeg, w którym wcześniej wskutek przeleżakowania poziom alkoholu spadł poniżej wymaganych prawem 40% - trzeba było go "reanimować" dodając wyraźnie młodsze whisky Bunnahabhain i Caol Ila. Powstał rewelacyjny trunek w równie rewelacyjnej (ze względu na owe 9YO najmłodszego składnika widniejące na etykiecie) cenie!

Co to za whisky?

• Malt whisky – whisky słodowa powstająca na bazie zesłodowanego ziarna jęczmienia, destylowana w kotłowych aparatach destylacyjnych (miedzianych alembikach), której niespieszny proces produkcyjny zapewnia wyrazisty smak i aromat. Ważnym elementem powstawania zwłaszcza szkockiej malt whisky jest suszenie (wędzenie) słodu na paleniskach torfowych. Destylat leżakuje najczęściej w dębowych beczkach, często używanych wcześniej do produkcji sherry, porto lub burbona.
• Grain whisky – whisky produkowana z mieszanki różnych, przeważnie niesłodowanych zbóż – kukurydzy, żyta, jęczmienia i/lub pszenicy. Destylowana w aparatach kolumnowych podobnie jak wódka, co jest efektywniejszą metodą przemysłową lecz otrzymuje się destylat gorszej jakości. Mniej aromatyczna w smaku od malt whisky. Jest głównym składnikiem popularnej blended whisky, zwłaszcza tych tańszych.
• Single malt whisky – whisky słodowa (malt) powstająca tylko w danej gorzelni z jednego rodzaju ziarna (jęczmiennego), która często bywa kupażem różnych beczek i roczników dla uzyskania wyjątkowego smaku i aromatu.
• Single cask – zwana również single barrel;  mamy do czynienia z whisky pochodzącą wyłącznie z jednej beczki i zazwyczaj jednego rocznika, poddanej filtracji membranowej. Często  sprzedawana jest w ponumerowanych butelkach jako wersja limitowana, może być jednak rozcieńczana dla uzyskania odpowiedniego "oprocentowania".
• Cask strenght – whisky o wyjątkowo dużej zawartości alkoholu. Surowy destylat (o mocy ok. 70% alk.) przelewa się do beczki, gdzie cześć alkoholu odparowuje w trakcie procesu dojrzewania. Przed rozlaniem go do butelek nie rozcieńcza się go jednak do zwyczajowych ok. 40–45%, tylko zostawia na poziomie ok. 60% - dziedziczy zatem „moc” beczki.  Producent dla wiarygodności podaje też informacje o beczce, ilości rozlanych butelek itp.
• Single pot still – whisky produkowana tylko w Irlandii, której nie można w prosty sposób skatalogować jako single malt, single grain czy blended. Do wytwarzania single pot still oprócz słodowanego jęczmienia (namaczanego, kiełkującego), używa się bowiem niesłodowanego ziarna jęczmiennego (tzw. zielonego), nadającego trunkowi oleistości oraz specyficznego posmaku.
• Blended malt – mieszanka będąca połączeniem kilku malt whisky pochodzących z różnych destylarni. Określana również mianem pure malt. Przykładem takiej whisky jest Chivas Regla Ultis.
• Blended grain – podobnie jak w przypadku blended malt, jest to połączenie kilku grain whisky pochodzących z różnych destylarni. Przykładem takiej whisky jest Loch Lomond Single Grain.
• Blended – whisky mieszana powstająca z różnych rodzajów whisky słodowych (malt) i zbożowych (grain), czasami nawet czterdziestu albo więcej, które są zazwyczaj młodymi destylatami, chociaż nie brakuje także starszych roczników. Whisky single malt nadaje trunkowi charakteru, whisky grain łagodzą smak, zaś proporcje zależą oczywiście od producenta. Jest to najpopularniejszy rodzaj whisky na świecie, będący filarem sprzedaży takich marek jak Ballantine’s, Grant`s, Chivas Regal czy Tullamore Dew.

Skąd jest ta whisky?

• Scotch whisky – produkowana wyłącznie na terenie Szkocji według przepisów określonych w tym kraju. Szkocka whisky musi być wydestylowana ze słodu jęczmiennego (single malt) lub innych zbóż (grain / blended), przez minimum 3 lata leżakując w dębowych beczkach o objętości nieprzekraczającej 700 litrów. Prawo nie zezwala na używanie przy wytwarzaniu whisky niczego innego (oprócz wody) i... karmelu do zabarwienia cieczy. Co więcej, trunek musi zostać rozlany oraz zabutelkowany w Szkocji, nie mogąc opuścić terytorium wyspy bez akcyzy pozwalającej na sprzedaż detaliczną. Single Malt Scotch Whisky są przeważnie destylowane dwukrotnie, mając co najmniej 40% ABV.
• Irish whiskey – whisky pochodząca z Irlandii, tradycyjnie produkowana z mieszanki słodowanego oraz niesłodowanego jęczmienia (jarego) i podobnie jak szkocka whisky, musi leżakować minimum 3 lata w beczkach (drewnianych, jednak bez wyraźnego wskazania na dębowe). Irlandczycy nie wędzą jęczmienia i przeprowadzają potrójną destylację, dlatego smak ich whiskey jest zazwyczaj łagodniejszy od szkockiej. Wstępuje w rodzajach single grain, single pot still, blended czy single malt.
• Bourbon – amerykańska odmiana whiskey wytwarzana z kukurydzy oraz innych zbóż (żyto, słodowany jęczmień), jednak zawartość tego pierwszego musi wynosić minimum 51%. Bourbon leżakuje w świeżo opalonych dębowych beczkach, jest destylowany jednokrotnie, a jeśli dojrzewał minimum dwa lata spełniając wszystkie kryteria, może zostać określony mianem straight bourbon. Jego odmianę stanowi tennessee whiskey (Jack Daniel’s), która zanim trafi na leżakowanie poddawana jest filtracji klonowym węglem drzewnym. Większość bourbonów leżakuje minimum cztery lata, ale jeśli okres dojrzewania jest krótszy, taka informacja powinna znaleźć się na butelce. Wyróżniamy jeszcze rye whiskey wydestylowaną z zacieru zawierającego co najmniej 51% żyta, wheated bourbon gdzie obok obowiązkowych 51% kukurydzy reszta zacieru pochodzi z pszenicy, a także corn whisky wydestylowanej w minimum 80% z kukurydzy.